Hippolyte Bayard (geboren op 20 januari 1801 en overleden op 14 mei 1887) was een liefhebber van molens. Ten minste: van de molens die hij kende: de molens van Montmartre, bij Parijs. Bayard was de uitvinder van de fotografie 1), al denken veel mensen dat Daguerre of Fox die eer hebben. Maar Bayard  opende op 24 juni 1839 al zijn eerste fototentoonstelling. Dat was inderdaad eerder dan Daguerre.

Bayard bewerkte een vel papier met chemicaliën. Het vel werd dan belicht en ontwikkeld. Er was geen negatief. De kwaliteit van de foto was matig tot goed, afhankelijk van de belichtingstijd, het zonlicht dat beschikbaar was en de gebruikte materialen. De foto hierboven is gemaakt onder matige condities. Het is, voor zover bekend, de eerste foto die we hebben van molens.  Volgens de aantekening op de achterkant is de foto in de periode april-mei 1839 ontstaan.  We zien de contouren van twee standerdmolens. Die moeten stil hebben gestaan, want het belichten van het papier kostte in die tijd 12 minuten en we zien geen beweging in het gevlucht.

Dat de kwaliteit een stuk beter kon, bewijst de volgende foto. Zo te zien badend in fel licht en met een goede kwaliteit. Adembenemend: een blik terug in de tijd, meer dan 180 jaar geleden!

Bayard leefde in Montmartre en het was dan ook logisch dat hij zijn eerste foto's daar heeft gemaakt. De molens die we zien staan er voor zover we weten niet meer: het zijn een kleine torenmolen en 3 grote standerd molens. Merk op dat ten minste drie van de vier molens nog een dwarsgetuigd gevlucht hebben, iets dat we voor zover wij weten in Nederland toen al lang hadden afgeschaft. 

Bayard maakte veel foto's "bij hem in de buurt". We zien steeds dezelfde molens, bijvoorbeeld hieronder een foto van molens die volop in gebruik waren: de linker molen draaide de hele tijd bij de opname, je ziet een soort vage wolk rond de askop. De middelste molen werd zo te zien na een paar minuten opname van de vang getrokken: je ziet het gevlucht nog net vaag. De molen rechts stond de hele tijd stil.

Ooit stonden er 13 molens op de heuveltoppen van Montmartre. De meesten zijn afgebroken. Maar niet allemaal!  De Moulin de la Galette staat er nog. Of eigenlijk moeten we zeggen: de moulins (meervoud) de la Galette. Want het zijn er twee. De Blute-fin 2) (van 1622!) en de Radet (1717). Beide standerdmolens. De Blute-fin is zelfs door Vincent van Gogh geschilderd, zie hieronder.

Zien wij daar -- een windroos op de kap? Het gevlucht lijkt beschadigd en de kap lijkt ook dringend aan restauratie toe. Of is het een stellage die de vlag en dat windroosje moet dragen? Vincent is nu eenmaal niet bekend voor zijn realisme.  Maar de molen werd waarschijnlijk toen ook al niet meer ingezet voor productie van meel. Kom ik zo op terug.

Een veel gedetailleerde afbeelding is deze foto, en nu zien we dat de dichterlijke vrijheid bij Van Gogh toch wel vrij groot was.

De molen heeft een platform op het dak! Dat lijkt wat raar, maar ik denk dat ik wel weet waar dat voor is.  Daar konden gasten zitten 3)!

De tweede "Moulin de Galette" is de Radet en de kans is groot dat dat de molen is die we rechts op het schilderij van Van Gogh zien. In 1812 had de toenmalige eigenaar van de Blute-Fin, Nicolas-Charles Debray, de Radet van zijn buurman  gekocht De Radet maalde grondstoffen voor de parfum-industrie, de Blute-fin "gewoon" graan.

Nicolas had in de jaren 1830 de Radet naast de Blue-fin laten zetten en van de beide molens maakt hij toen een guinguette. De naam 'guinguette' was oorspronkelijk de naam van een licht, fris, wat zurig wijntje. Dat kon je buiten Parijs veel goedkoper krijgen dan in de stad zelf: wijn werd in Parijs extra belast. En dus kwamen er regelmatig mensen naar Montmartre en andere buitensteden om een goedkope guingette te drinken en te genieten van het uitzicht. Je kon er ook een biertje drinken. En dansles krijgen van de molenaarszoon!

In dit speciale geval werden er verse wafels geserveerd, zo uit de oven - galettes - vandaar de naam van de guinguette: de pannekoekenmolen (Le Moulin de Galette). 

De guinguette werd verder uitgebouwd en het amusement trok "tout Paris" naar Montmartre. De zaken gingen zo goed dat de molens stil kwamen te staan en onderdeel werden van de entourage. Zie de foto van rond 1900 hierboven, waarop je goed kunt zien dat het nu een heel pretpark geworden is. Het ging er gezellig aan toe, zie bijvoorbeeld onderstaand schilderij van Renoir, waarin dat te zien is. Naast dansen en drinken kon je er ook uitkijken op Parijs, vanaf de uitzichtpost die bovenop de Blute-fin was gebouwd. Daar was dat ding dus voor!

Het idee dat het bij een molen altijd gezellig is leeft ook in onze verhalen.  Wat oorzaak is, wat gevolg - wie zal het zeggen? Molenaars waren vaak gewoon handige ondernemers.

Dat het zo gezellig toeven was bij "Les Galettes"  was algemeen bekend. En de kans is dan ook groot dat de naam van die ándere plek om je te amuseren op Montmartre - de Moulin Rouge - gekozen is om wat van de glans van deze topattractie uit de 19e eeuw over te nemen. Dat is goed gelukt!

Het cabaret "Moulin Rouge" is pas in 1889 geopend, De naam is dus mogelijk gekozen als verwijzing naar die andere molengroep, waar het zo goed toeven was. Ze zullen gedacht hebben "als we er een molen bij zetten denken de mensen vast dat het er ook gezellig is".

Maar er is ook een ander, wat luguberder verhaal rond "een rode molen" - de bloedmolen van de gebroeders Debray,  In 1809 had de familie Debray de Blute-fin en de Radet gekocht. De familie had ook nog andere molens in bezit, onder meer de pepermolen die naast de Radet stond. 

Op 30 maart 1814 raakte Napoleon zijn macht kwijt bij de slag rond Parijs. De Fransen probeerden dapper stand te houden maar ze verloren het.  De Russen bestormden de heuvel waar de molens  van Montmartre op stonden. Die toppen waren van strategisch belang. Maar de familie Debray, allen molenaars, verdedigden de molens tegen de aanval.  Een zoon van de familie werd met een lans neergestoken maar overleefde het, al mocht hij zo lang hij leefde nooit meer alcohol drinken.  De drie anderen waren al gedood. De vierde verdedigde zich met leeuwenmoed en schoot de commandant van de Russen zelfs nog dood. Maar ze kregen hem toch.

Om wraak te nemen zaagden de Russen de vierde molenaar in vier stukken. Het is onbekend of hij toen nog leefde, we willen hopen van niet. De vier stukken werden, elk aan een end van het gevlucht bevestigd. De molenaarsvrouw heeft 's nachts de stukken weer van het gevlucht gehaald en ze in meelzakken gestopt. Op het graf waar ze de stukken in heeft begraven plaatste ze een kleine, rode molen. Le moulin rouge.

Maar elk nadeel heeft zijn voordeel: de zoon die werd neergestoken met een lans kreeg na de oorlog een vergoeding van de Franse staat. En met dat geld kocht hij wat nodig was om de molens om te kunnen vormen naar een guinguette. 

Se non è vero, è ben trovato! Want of het echt zo is gebeurd wordt, ondanks plaquette en serieus gezicht van de vertellers nog wel eens betwijfeld. Het trekt immers wél volk, zo'n verhaal..

1) als het gaat om het principe dat je met chemicaliën licht en donker kunt vastleggen kan Niépce worden gezien als de uitvinder van de fotografie (1824). Maar het procedé was in de praktijk niet bijster goed bruikbaar, met belichtingstijden tot een dag. Niépce huurde Daguerre in om hem te helpen. Na Niépces dood bracht Daguerre een eigen procedé op de markt, maar Bayard had toen al geruime tijd een ander procedé om licht direct op papier over te brengen.  Omdat een vriend van Daguerre aan Bayard had gevraagd om nog niets te melden bij de Academie Française werd Daguerre een tijdlang gezien als de eerste die een goed procedé had bedacht. Maar dat was dus Bayard. Bayard maakt met veel gevoel van drama een foto van zichzelf, zogenaamd verdronken, als protest.  

2) bluter is builen (het scheiden van kaf en meel) en blute-fin betekent dus zoiets als "waar het builen ophoudt", of het is van "blute-a-fin' (aan het einde builen).

3) een mooi artikel over deze molens is ook verschenen in het blad "De molenwereld". Daarin ook een mooie afbeelding van nog een schilderij van Van Gogh, waarin we zien hoe de bezoekers van deze attractie de molen beklimmen om te genieten van het uitzicht. En de "windroos" - blijkt een grote lantaarn te zijn! Zie https://www.molenwereld.com/wp-content/uploads/2016/11/Nr.-139-juliaugustus-2010.pdf.